آشنایی با سیستم اعلام حریق

شما درباره شرایط حریق و آتش‌سوزی چه میدانید؟ سیستم اعلام حریق چیست و از چه اجزایی تشکیل شده است؟ در متن پیشرو از وب‌سایت اطلس مگا ماشین، به بررسی یکی از مباحث مهم در همه دنیا و به‌ویژه دنیای صنعت یعنی موضوع مقابله با حریق و سیستم اعلام حریق پرداخته خواهد شد.

موضوع آتش‌­سوزی یکی از موضوعات مهمی است که همه کارخانجات را تهدید می­‌کند به همین منظور شناخت سیستم اعلام حریق و نحوه پیشگیری از آتش‌­سوزی به‌ویژه در صنایع مهم و بالادست که انفجار در آن سبب خسارات جبران‌ناپذیری می‌شود، مهم است.

عوامل ایجاد آتش

پیش از بررسی سیستم اعلام حریق، لازم است بدانیم حریق چیست و چگونه به وجود می‌آید. عواملی که در ایجاد آتش یا حریق نقش دارند، شامل موارد زیر می‌شوند:

• سوخت: سوخت، ماده‌ای است که در حین احتراق می‌سوزد. نمونه‌هایی از سوخت‌ها شامل چوب، نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ هستند.
• هوا: برای احتراق نیاز به حضور اکسیژن وجود دارد. اکسیژن با سوخت ترکیب می‌شود و احتراق را ایجاد می‌کند.
• حرارت: حرارت لازم برای شروع احتراق واجب است. این حرارت می‌تواند از منابع مختلفی مانند شعله، جرقه‌ها یا حتی اصطکاک بین دو سطح به دست آید.

برخی مواد شیمیایی می‌توانند احتراق را تسریع کنند مثلاً گازهای قابل اشتعال مانند متان یا هیدروژن به‌طورکلی، این عوامل با هم ترکیب می‌شوند تا آتش را ایجاد کنند. اگر سه عامل (سوخت، هوا و حرارت) در دسترس باشند آتش به وجود می‌آید. 

مراکز تصمیم گیرنده

دستورالعمل‌های آتش‌نشانی توسط سازمان‌های مختلف صادر می‌شود و بر اساس موارد ایمنی در ساختمان‌ها تدوین می‌شوند. این دستورالعمل‌ها شامل ضوابط اعلام حریق، اطفاء حریق، ایمنی در معماری، اگزاست فن، درب مقاوم به حریق و سایر موارد مرتبط هستند. برای مثال، در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری، دستورالعمل‌های مختلفی برای اطفاء حریق، استفاده از دتکتورها، نصب درب‌های مقاوم به حریق و تهویه دود وجود دارد. این دستورالعمل‌ها بر اساس نقشه‌های معماری موجود و استانداردهای بین‌المللی مانند NFPA و BSI تدوین می‌شوند. در کل، هدف از این دستورالعمل‌ها، حفظ امنیت افراد و دارایی‌ها، در مقابل آتش‌سوزی است و دو ارگان مهم نظام مهندسی ساختمان و همچنین سازمان آتش‌نشانی در این حوزه نظارت می‌­کنند.

استاندارد­های اعلام حریق

در هر کشور برای طراحی و اجرای سیستم اعلام حریق، استانداردهایی وجود دارد که به‌منظور ایمنی ساکنین و ساختمان باید به آن‌ها دقت شود. به‌طور مثال در آمریکا استاندارد NFPA، در انگلستان استاندارد ۵۸۳۹BS ، در کانادا از ULC و در بسیاری از کشورهای اروپایی نیز استاندارد ۵۴EN لازم‌الاجرا است. در ایران هم، دستورالعمل‌های جامعی وجود دارد که مورد تأیید نظام‌مهندسی ایران است. در مقاله انواع استانداردهای اعلام حریق، به بررسی دقیق‌­تر هر کدام از این قوانین پرداخته‌شده است. 

تجهیزات مهم در مقابله با حریق

تجهیزات در ساختمان‌ها برای مقابله با آتش‌سوزی بسیار مهم است. برخی از تجهیزات اصلی سیستم اعلام حریق عبارت‌اند از:

• وسایل آتش‌نشانی: این تجهیزات آتش‌نشانی شامل خودروهای آتش‌نشانی، کارکنان آتش‌نشانی و تجهیزات مرتبط با آن‌ها می‌شود.
• سامانه‌های اعلام حریق(دتکتورها یا شناساگرها): دتکتورهای دود، حرارت و گاز می‌توانند آتش را تشخیص و هشدار دهند که آن‌ها به سیستم اعلام حریق متصل می‌شوند.
• آژیرها و نورهای اضطراری: این تجهیزات به افراد اطلاع می‌دهند که آتش‌سوزی رخ داده است و باید اقدام به خروج از محل کنند.
• خاموش‌کننده‌ها: انواع خاموش‌کننده‌ها مانند آب، پودر، کربن‌دی‌اکسید و فوم برای خاموش کردن آتش استفاده می‌شوند.
• درب‌های مقاوم به حریق: این درب‌ها جلوی گسترش آتش را می‌گیرند و به افراد فرصت می‌دهند تا به صورت ایمن فرار کنند.
• تجهیزات ایمنی شخصی: این شامل ماسک‌های آتش‌نشانی، لباس‌های مقاوم به حرارت و دستکش‌های آتش‌نشانی است. 

سیستم اعلام حریق

سیستم اعلام حریق یک مجموعه از تجهیزات است که برای تشخیص علائم حریق و هشدار دادن از طریق آژیرها و فلاشرها استفاده می‌شود. این سامانه با استفاده از دستگاه‌هایی مانند دتکتور دود یا دتکتور حرارتی، آتش‌سوزی را تشخیص می‌دهد و با آژیرها و نورهای چشمک‌زن، افراد را از وقوع آتش مطلع می‌کند. هدف از سیستم اعلام حریق، شناسایی حادثه، هشدار به کنترل پنل و مسئولین و اطلاع‌رسانی است تا اقدامات لازم را اجرا کنند. این سیستم در ساختمان‌ها، انبارها، کارخانه‌ها و سایر مکان‌ها کاربرد دارد و نقش مهمی در جلوگیری از آتش‌سوزی و حفظ امنیت افراد و دارایی‌ها ایفا می‌کند. 

اجزاء اصلی سیستم اعلام حریق

سیستم اعلام حریق شامل اجزای مختلفی است که در کاربردهای صنعتی و به‌ویژه در مناطق با درجه اهمیت ضد انفجار باید به‌درستی به کار گرفته شوند؛ به طور کلی تجهیزات اعلام حریق این سیستم عبارت‌اند از:

• کنترل پنل اعلام حریق: این دستگاه مرکزی، ورودی‌ها و خروجی‌های سیستم را کنترل می‌کند.
• کاشف‌های اعلام حریق: شامل موارد زیر می‌شود:

1. کاشف دودی: تشخیص دود در محیط با استفاده از دتکتورهای نقطه‌ای، خطی، ویدئویی و دتکتورهای مکشی.
2. آشکارساز شعله: تشخیص شعله با استفاده از آشکارسازهای ماورای بنفش، مادون‌قرمز، دوربین‌های حرارتی و آشکارسازهای ترکیبی.
3. کاشف حرارتی: تشخیص تغییرات دما با استفاده از کاشف‌های حرارتی ثابت و نرخ افزایش.
4. دتکتور گاز: تشخیص گازهای خطرناک مانند گازهای سمی یا قابل اشتعال.
5. شستی اعلام حریق: دستگاه‌های دستی برای فشار دادن در مواقع ضروری.
6. آژیر اعلام حریق: آژیرها و فلاشرها برای هشدار دادن به افراد.

• سیستم برق ذخیره

کنترل پنل اعلام حریق (FACP)

کنترل پنل اعلام حریق یکی از اجزای اصلی سیستم اعلام حریق است. این دستگاه مرکزی، تمام تجهیزات اعلام حریق مانند دتکتورها، شستی‌ها و آژیرها را به هم متصل می‌کند. وظیفه کنترل پنل اعلام حریق شامل هماهنگی میان تمام اجزا، پردازش اطلاعات و تصمیم‌گیری است. در مرکز کنترل سیستم اعلام حریق، تمام کارها توسط میکروپروسسورها انجام می‌شود.

نحوه عملکرد کنترل پنل اعلام حریق

پس از وارد شدن فشار یا ضربه به شستی اعلام حریق یا فعال شدن یکی از دتکتورها، یک اتصال کوتاه ایجاد می‌شود. سپس مدار الکترونیکی وارد عمل می‌شود و دستور به آژیر، فلاشر و آژیر فلاشر برای اعلام حریق صادر می‌گردد. اتصال کوتاه موجب اعلام حریق می‌شود، اما اتصال کامل اعلام خطا در سیستم را به دنبال دارد. به‌عبارت‌دیگر، مرکز کنترل اعلام حریق از تجهیزاتی مثل دتکتورها و شستی‌ها اطلاعات دریافت کرده و پس از تشخیص وقوع حریق، دستور اعلام حریق را به آژیر و فلاشر می‌دهد. با توجه اهمیت مهار آتش‌­سوزی، افزایش بهره‌­وری این سیستم برای تمامی مهندسان اهمیت دارد؛ به همین منظور استفاده از موضوعات روز دنیا مورد توجه است.

 کنترل پنل‌­های مدرن و به‌روز

در زمینه کنترل پنل‌های اعلام حریق، فناوری‌ها به‌سرعت پیشرفت می‌کنند. این پیشرفت‌ها به‌منظور بهبود عملکرد، دقت، اطمینان و امکانات سیستم‌های اعلام حریق انجام می‌شود. چندین فناوری جدید در این تجهیزات اعلام حریق وجود دارد:

• سامانه‌های آدرس‌پذیر: این سیستم‌ها از دتکتورها و تجهیزات با آدرس‌دهی منحصربه‌فرد استفاده می‌کنند و این امکان را فراهم می‌نمایند که محل دقیق وقوع حریق را تشخیص داده و اقدام به اطفای آن کنید.
• پنل‌های هوشمند: پنل‌های اعلام حریق هوشمند دارای نمایشگرهای لمسی LCD هستند و تمامی رویدادها را به‌صورت واضح نمایش می‌دهند. این پنل‌ها همچنین قادر به نظارت و کنترل بیشتر بر دستگاه‌ها هستند.
• پنل‌های بی‌سیم (وایرلس): این پنل‌ها بدون نیاز به کابل‌کشی کار می‌کنند و نصب آن‌ها ساده‌تر است و به همین دلیل، این فناوری برای پروژه‌های بزرگ و پیچیده مناسب خواهد بود.

تشخیص‌­گر دود و حرارت

نصب و استفاده از دتکتور دود (حس‌گر دود) به‌عنوان بخش مهم در سیستم اعلام حریق برای ایمنی ساختمان‌ها بسیار مهم است. در ادامه، دستورالعمل‌ها و نکات مهم در مورد دتکتور دود را بر اساس استانداردهای معتبر توضیح داده خواهد شد:

• انتخاب مکان مناسب: مکان‌هایی که نصب دتکتور دود در آنجا توصیه نمی‌شود، شامل محیط‌های با رطوبت بالا، حشرات زیاد، گرد و غبار، محیط‌های پر دود و مجاورت با دریچه‌های تهویه هوا و وسایل گرمایشی هستند. پس از انتخاب مکان، دتکتورها را به تعداد مناسب در بهترین نقاط محیط کارخانه نصب کنید.

• نصب دتکتور: شامل علامت‌گذاری و برش محل مناسب، سیم‌کشی‌ها استاندارد و نصب درست و اصولی می‌شود.
• تست دتکتور: حداقل هر سال یک‌بار باتری‌های حسگر باید تعویض و به‌طور منظم ارزیابی‌های لازم انجام شود.

جمع‌­بندی

بر اساس مطالب بیان‌شده، وجود خطر آتش همیشه همه مراکز صنعتی به‌ویژه مراکز صنعتی که در آن‌­ها الزام استفاده از وسایل و تجهیزات کنترل ضد انفجار مهم است، را تهدید می‌­کند. سیستم اعلام حریق صف اول جنگ با آتش است؛ پس باید به آن توجه ویژه‌­ای داشت و بر اساس قوانین مهندسی کشور آن را اجرا کرد. به خاطر اهمیتی که این سیستم دارد، باید تمام اجزا سیستم را شناخت و بهترین‌­ها را استفاده نمود. اگر به ایمن بودن تجهیزات اهمیت می‌دهید، می‌توانید از تجهیزات ضد انفجار اطلس مگا ماشین خرید کنید.

سوالات متداول