کارایی‌ها و کاربرد تابلو برق ضد انفجار

یکی از تجهیزات مورد استفاده در محیط‌های پر خطر، تابلو‌های ضد انفجار هستند که در طراحی و ساخت آن‌ها، از تکنولوژی‌های ایمنی در برابر جرقه، شوک الکتریکی و دمای بالا استفاده شده است. این نوع تابلو‌های برق، از مواد مقاوم در برابر آتش ساخته شده و با داشتن ویژگی‌ها و مشخصات فراوان، از گرم شدن بیش از اندازه جلوگیری می‌کنند. در این مطلب، شما را با مفهوم تابلو برق ضدانفجار، ویژگی تابلو برق ضد انفجار، موارد کاربرد تابلو برق ضد انفجار و بسیاری مسائل مربوط به آن آشنا می‌کنیم.

تابلو برق ضد انفجار چیست؟

همان طور که گفته شد، تابلو برق ضد انفجار، از جمله تجهیزات ایمنی هستند که برای استفاده در محیط‌ها و اماکن خطرناک و مستعد انفجار طراحی و تولید شده که با داشتن تکنولوژی‌ها و فناوری‌های مربوط به ایمنی، از تجهیزات موجود در اماکن صنعتی و کارخانجات، در مقابل جرقه، شوک الکتریکی و دمای بالا محافظت خواهد کرد. جنس این تابلو برق‌ها، اغلب از مواد مقاوم در برابر آتش مانند فولاد ضد زنگ یا آلومینیوم بوده و با داشتن ویژگی‌های فراوانی مانند سیستم‌های تهویه و خنک‌کننده‌های فراوان، از گرم شدن بیش از اندازه و احتمال وقوع برخی خطرات مانند ایجاد جرقه جلوگیری خواهند کرد. کاربرد تابلو برق ضد انفجار در صنایع و معادنی که با مواد قابل اشتعال و احتراق سر وکار دارند، بسیار رایج بوده و در مناطقی با میزان زیاد آلاینده و گرد و غبار نیز از این نوع تابلو برق‌ها استفاده می‌شود.

اهمیت تابلو برق ضد انفجار در محیط‌های خطرناک

این محصولات ضدانفجار، به دلیل داشتن تجهیزات و استاندارد‌های لازم در طراحی و ساخت، در مکان‌های خطرناک و مستعد انفجار مانند پالایشگاه‌ها، پتروشیمی، نیروگاه‌ها و… کاربرد داشته و تجهیزات و امکانات مورد استفاده در این مکان‌ها را در برابر خطراتی مانند آتش سوزی و انفجار ایمن نگه می‌دارد.

استفاده از تکنولوژی‌های جلوگیری از انفجار در تابلو‌های برق

تابلو برق‌های ضد انفجار، دارای فناوری‌ها و تکنولوژی‌های ضد انفجار است. این تجهیزات با داشتن بدنه‌ای از جنس فولاد ضد زنگ و آلومینیوم، در برابر انفجار و سایر حوادث مقاوم بوده و بر اساس نوع حفاظت متفاوت، به جلوگیری از وقوع خطرات مانند انفجار کمک خواهد کرد.

اجزا و قطعات تابلو برق ضد انفجار

تابلو برق‌های ضد انفجار از قطعات و اجزای مختلفی تشکیل شده که شامل موارد زیر می‌باشند:

• چراغ سیگنال ضد انفجار که در اغلب موارد، برای نشان دادن وضعیت تابلو برق نصب شده و با ولتاژ ۱۲ ولت تا ۲۵۰ ولت، در رنگ‌های قرمز، سبز، زرد و سفید عرضه می‌شود
• کلید و پریز ضدانفجار که برای قطع و وصل کردن جریان برق استفاده می‌گردد و جنس بدنه آن، اغلب از فولاد ضد زنگ است
• شستی ضد انفجار که برای روشن و خاموش کردن تابلو برق کاربرد داشته و با داشتن گواهینامه استاندارد، در اغلب مکان‌های پرخطر از آن استفاده می‌شود
• ترمینال ضد انفجار که به منظور افزایش حفاظت و اطمینان از ایمنی تابلو برق ضد انفجار، از آن استفاده می‌شود.
• سوکت پلاگ ضدانفجار که با نام کلید و پریز ضد انفجار نیز شناخته شده و با کاربرد تابلو برق ضد انفجار در کلیه مکان‌های خطرناک، مانع ایجاد جرقه و حوادث ناگوار احتمالی خواهد شد.
• گلند ضدانفجار که از آن برای حفاظت و اتصال کابل‌ها به جعبه‌های متفاوت استفاده شده و شامل برخی قطعات، مانند درپوش گلند، واشر محافظ کابل، بدنه گلند، واشر آب‌بندی، مهره و غیره می‌باشد.

انواع تابلو برق ضد انفجار

تابلو برق‌های ضد انفجار به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

• تابلو برق‌های کنترل ضد انفجار که از آن‌ها برای کنترل تجهیزات الکتریکی در محیط‌های پرخطر استفاده و از مواد مرغوب و با کیفیت نیز ساخته می‌شوند. اغلب این نوع تابلو برق‌ها، دارای برخی قطعات مهم مانند کارت‌های ورودی و خروجی، منبع تغذیه و غیره می‌باشند.
• تابلو برق‌های توزیع ضد انفجار که از آن‌ها برای توزیع ایمن برق در محیط‌های پرخطر استفاده شده و شامل برخی قطعات، مانند فیوز، کنتاکتور، بیمتال و غیره می‌باشند.

تنظیمات برق و کنترل ایمن در تابلو‌های ضد انفجار

تابلو‌های برق ضد انفجار، با استفاده از تجهیزات الکتریکی و ویژگی‌های فنی منحصر به فرد، در کنترل و تنظیمات برق در تابلو‌ها بسیار مؤثر بوده و با محافظت در برابر انفجار، به حفظ ایمنی محیط زیست نیز کمک خواهند کرد.

ویژگی‌های تابلو برق ضد انفجار

لازم است تابلو برق ضد انفجار، دارای برخی ویژگی‌ها و مشخصات مانند قفل‌ها، سوئیچ‌های خاص، علائم نشان دهنده وضعیت و غیره باشد تا در موارد کاربرد تابلو برق ضد انفجار، عملکرد درست و مناسبی داشته باشند. علاوه بر این، تابلو برق‌های ضد انفجار دارای برخی ویژگی‌های دیگر نیز هستند که شامل موارد زیر می‌شود:

• قابلیت ضد انفجار بودن: تابلو برق‌ها به دلیل داشتن مواد مقاوم در برابر انفجار، در زمان مواجهه با خطرات احتمالی، امکان بروز حوادث را بسیار کاهش می‌دهند.
• ضد گرد و غبار: تابلو برق‌های ضد انفجار، دارای استاندارد‌های لازم برای مقاومت و جلوگیری از ورود گرد و غبار هستند.
• مقاومت در برابر رطوبت: تابلو برق‌های ضد انفجار با داشتن مقاومت بالا در برابر هرگونه رطوبت، در محیط‌هایی با میزان رطوبت بالا و مناطق کاری خیس نیز کاربرد‌های فراوانی دارند.

نحوه مونتاژ تابلو برق ضد انفجار

تمامی انواع تابلو برق‌های ضد انفجار دارای یک محفظه ضد انفجار بوده که وظیفه اصلی آن، محافظت از قطعات داخلی مانند کنتاکتور، فیوز، بیمتال، ترمینال و غیره می‌باشد. از این رو، یکی از راهکار‌های افزایش ایمنی این قطعات، مونتاژ تابلو برق به صورت اصولی و درست است. به گونه‌ای که ریل مینیاتوری، با فاصله‌های استاندارد و متناسب با ابعاد و اندازه‌های تجهیزات قرار گرفته بر روی آن نصب می‌شود. سایر اقدامات، مانند جانمایی لوازم و قطعات داخل تابلو و روی درب آن نیز باید مطابق با نقشه و استاندارد‌های لازم بر روی صفحه مونتاژ صورت گیرد. لازم است تمامی تجهیزات، به گونه‌ای در کنار همدیگر قرار گرفته که فضای کافی برای عبور سیم‌ها وجود داشته باشد، زیرا با عبور جریان برق، دمای تجهیزات نیز بالاتر رفته و نیاز به فاصله استاندارد می‌باشد. توصیه می‌شود جهت سهولت در عیب‌یابی، تمامی تجهیزات دارای لیبل و برچسب بوده و از سیم‌های رنگی برای سیم کشی استفاده شود. به طور مثال، باید رنگ سیم ارت به رنگ سبز یا زرد و خطوط فاز نیز با رنگ زرد، قرمز یا آبی مشخص شوند.

موارد کاربرد تابلو برق ضد انفجار

به دلیل وجود ویژگی‌ها و قابلیت‌های فراوان در تابلو برق‌های ضد انفجار، موارد کاربرد تابلو برق ضد انفجار نیز بسیار فراوان بوده که در ادامه، به برخی از رایج‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• در صنایع نفت و گاز که نوعی مکان پرخطر محسوب شده و از تابلو برق‌های ضد انفجار به منظور کنترل و توزیع برق در این فضا استفاده می‌شود.
• استفاده در معادن و استخراج مواد معدنی که به دلیل وجود گرد و غبار، مستعد خطر انفجار بوده و نیاز به تابلو برق‌های ضد انفجار دارند.
• در کارخانجات شیمیایی که به دلیل سر و کار داشتن با مواد شیمیایی خطرناک، از تابلو برق‌های ضد انفجار برای مدیریت برق و کنترل سیستم‌های الکتریکی استفاده می‌شود.
• استفاده در صنایع فلزی و فولاد که با ذوب فلزات و پردازش آن‌ها مواجه بوده و نیاز به تابلو برق‌های ضد انفجار دارند.
• استفاده در کارخانجات پوشاک و نساجی که ممکن است به دلیل وجود ذرات گرد و غبار، مستعد انفجار بوده و نیاز به تابلو برق‌های ضد انفجار دارند.
• نیروگاه‌ها که به دلیل استفاده از مواد سوختنی و محیط‌های خطرناک، از تابلو برق‌های ضد انفجار برای مدیریت سیستم‌های الکتریکی استفاده می‌شود.
• استفاده در کشتی‌ها و ناوگان دریایی که در معرض شرایط محیطی و خطر وقوع انفجار هستند.

تفاوت کاربرد تابلو برق ضد انفجار با نوع معمولی

تابلو برق ضد انفجار همچون سایر تجهیزات ضد انفجار مانند پروژکتور ضدانفجار و… به‌طور اختصاصی برای استفاده در محیط‌های دارای ریسک بالا، همچون نواحی دارای گازهای قابل اشتعال، بخارات فرار یا گرد و غبار انفجاری طراحی می‌شود. تفاوت اصلی کاربرد تابلو برق ضد انفجار با تابلوهای برق صنعتی معمولی، در ساختار محفظه، سیستم‌های عایق‌بندی، استانداردهای حفاظتی و نوع اجزای داخلی است. محفظه تابلو ضد انفجار معمولا از آلیاژهای مقاوم مانند چدن یا فولاد ضد زنگ ساخته می‌شود و دارای درزبندها و واشرهایی است که از انتشار هرگونه جرقه یا دمای بالا به بیرون جلوگیری می‌کند. این تابلوها ملزم به داشتن گواهی‌نامه‌هایی نظیر ATEX یا IECEx هستند که مطابقت با زون‌بندی محیطی و الزامات حفاظتی را تضمین می‌کنند. در مقابل، تابلو برق صنعتی معمولی تنها برای محافظت الکتریکی، کنترل جریان و توزیع برق در محیط‌های معمولی طراحی شده است و فاقد الزامات ویژه جلوگیری از انفجار است. طراحی و کاربرد تابلو برق ضد انفجار بیشتر بر عملکرد، تهویه و چیدمان منطقی تجهیزات تمرکز دارد تا مقاومت در برابر انفجار. استفاده از تابلو برق معمولی در محیط‌های خطرناک می‌تواند منجر به انفجارهای مخرب شود؛ بنابراین آشنایی داشتن با کاربرد تابلو برق ضد انفجار و همچنین انتخاب صحیح بین این دو نوع تابلو بر اساس ارزیابی ریسک و محیط عملیاتی اهمیت حیاتی دارد.

نگهداری و بازرسی دوره‌ای تابلوهای برق ضد انفجار

با وجود طراحی مقاوم و ایمن، تابلو برق‌های ضد انفجار نیز نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای نگهداری و بازرسی دوره‌ای هستند تا کارایی و ایمنی آن‌ها در طول زمان حفظ شود و توزیع ایمن برق صورت بگیرد.. این بازرسی‌ها شامل کنترل سلامت محفظه، بررسی وضعیت واشرهای درزبند، پیچ‌ها، اتصالات ارت و وضعیت رنگ یا پوشش ضد خوردگی است. خوردگی بدنه یا آسیب دیدن درزبندی می‌تواند منجر به نشت گاز یا نفوذ مواد قابل اشتعال به درون تابلو شود و در صورت بروز جرقه، انفجار اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. همچنین بازبینی سلامت تجهیزات الکترونیکی داخلی و تست‌های عایق الکتریکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

برخی استانداردها مانند IEC 60079 و NFPA 70B توصیه می‌کنند که بازبینی‌های چشمی ماهانه و بازرسی‌های فنی دوره‌ای (مثلاً هر 6 ماه یا سالی یک‌بار) بسته به شدت استفاده و شرایط محیطی انجام شود. استفاده از چک‌لیست‌های تخصصی و ثبت نتایج در مستندات نگهداری از جمله الزامات بازرسی حرفه‌ای محسوب می‌شود. اجرای دقیق برنامه نگهداری نه‌تنها از بروز حادثه جلوگیری می‌کند بلکه کاربرد تابلو برق ضد انفجار و عمر مفید این تجهیز را افزایش داده و از توقف ناگهانی عملیات صنعتی جلوگیری می‌نماید.

تأثیر شرایط اقلیمی بر عملکرد تابلو برق ضد انفجار

شرایط اقلیمی محیط نصب، نقش تعیین‌کننده‌ای در عملکرد و کاربرد تابلو برق ضد انفجار دارد. در محیط‌هایی با رطوبت بالا یا مناطق ساحلی، خطر نفوذ نمک، رطوبت و خوردگی بسیار بالا است؛ بنابراین استفاده از پوشش‌های مقاوم در برابر خوردگی، رنگ‌های اپوکسی، و آب‌بندی دقیق در طراحی بدنه تابلو الزامی است. در مناطق گرمسیر، افزایش دمای محیط می‌تواند موجب افزایش دمای داخلی تابلو شود؛ موضوعی که در تابلوهای ضد انفجار اهمیت دوچندان دارد، زیرا بالا رفتن بیش از حد دمای سطح ممکن است از کلاس حرارتی مجاز تجهیز (مثلاً T5 یا T6) فراتر رود.

از سوی دیگر، در اقلیم‌های سرد، انجماد یا یخ‌زدگی ممکن است منجر به ترک‌ خوردگی در درزگیرها یا کاهش انعطاف‌پذیری مواد آب‌بند شود. در این شرایط باید از گرم‌کن‌های داخلی ضد جرقه (Ex heaters) استفاده شود تا دمای داخلی به حد ایمن برسد. همچنین نوسانات شدید دما می‌توانند باعث میعان بخار درون تابلو شوند که خطر ایجاد اتصال کوتاه یا جرقه داخلی را افزایش می‌دهد. بنابراین تطبیق طراحی و بررسی ویژگی تابلو ضد انفجار با شرایط اقلیمی محل نصب، یکی از ارکان کلیدی در تضمین ایمنی عملکرد آن است.

نکات مهم در زمان خرید تابلو برق ضد انفجار

لازم است قبل از انتخاب و خرید تابلو برق ضد انفجار، به برخی از نکات مهم دقت کرده تا در نهایت، خرید متناسب با نیاز خود داشته باشید. این نکات، شامل موارد زیر می‌باشند:

• گواهی استاندارد: لازم است تابلو‌های برق دارای تأییدیه و گواهی استاندارد باشد تا نشان دهد تابلو برق مورد نظر، در مقابل وقوع انفجار مقاوم می‌باشد.
• توان الکتریکی: توان الکتریکی تابلو برق ضد انفجار نیز باید متناسب با نوع نیاز‌های افراد باشد.
• دقت در ویژگی‌های تابلو برق: بهتر است تابلو برق انتخابی، دارای برخی ویژگی‌ها مانند سیستم خنک‌کننده، حفاظت در برابر آتش سوزی و غیره نیز باشد.
• دقت در نوع نیاز افراد: لازم است قبل از انتخاب و خرید تابلو برق ضد انفجار، به نوع نیاز و کاربرد تابلو برق ضد انفجار نیز دقت کرده و با مراجعه به منابع مختلف مانند اینترنت، کاتالوگ شرکت‌های تولید‌کننده و غیره، اطلاعات لازم را به دست‌آورید.
• انتخاب و مقایسه: پس از رعایت نکات گفته شده، لازم است انواع محصولات از برند‌های مختلف را مقایسه کرده و سپس، بهترین گزینه را انتخاب نمایید.
• خرید از شرکت معتبر: توصیه می‌شود برای انتخاب و خرید تابلو برق ضد انفجار، به شرکت‌ها و نمایندگی‌های معتبر مانند اطلس مگا ماشین مراجعه کرده که با داشتن مواد باکیفیت در ساخت محصولات، از گواهینامه‌های معتبر نیز برخوردارند.

سؤالات متداول